بهشت

شما که دارید این مطلب را می خونید چند بهار از عمر خود را پشت سر گذاشتید ؟ مسلما در طول این دوران یک سری فعالیتهای را انجام دادید که حاصل ان تلخ یا شیرین بوده است تا حالا فکر کردید چه مقدار ازاین فعالیتها از روی میل وچه تعداد از روی نیازبوده است ؟ راستی این دو چه فرقی دارند ؟ ایا نتایج این  دو   یکی است   یا باهم فرق دارد ؟ میل به چه معنا است ؟ نیاز به چه معنا؟ کدام مهمتر است؟

 - میل: «المَیْلُ العدولُ عنِ الوسطِ الی احدِ الجانبینِ…»؛ میل یعنی انحراف از وسط به یكی از دو سو و به معنای رو آوردن به سوی چیزی است
از مشتقات «میل» در قرآن مجید، شش مورد آمده كه چهار مورد آن در سوره نساء، آیه‏های 102 و 129 و دو مورد آن در آیه ذیل است:
«ویُریدُ الّذینَ یَتّبعونَ الشَّهواتِ اَن تمیلوا مَیلاً عظیما» (نساء: 27)؛ و مردمی كه پیرو شهواتند می‏خواهند كه شما مسلمانان از راه حق و رحمت الهی بسیار منحرف گردید.
  - اصغاء: «الصغُو المیلُ، یقالُ: صَغتِ النُّجومُ والشَّمسُ…»؛ صغو به معنای میل است و گفته می‏شود ستارگان و خورشید به غروب میل كردند و «اصغیتُه الی فلان»؛ یعنی به سمت فلانی آن را متمایل نمودم؛  چنانچه خداوند متعال می‏فرماید:
«ولتُصغی اِلیهِ اَفئدةُ الّذینَ لا یُؤمنونَ بِالاخرِة» (انعام 113)؛ و برای این كه قلوب كسانی كه به آخرت ایمان ندارند به آن (گفتار آراسته) مایل شود.
«صغو»، هم به معنای میل فیزیكی است و هم به معنای میل و كشش قلبی، گرچه در قرآن، به معنای دوم است و «لتُصغی الیه، ای یمیلُ الیه»؛ یعنی تمایل پیدا كند به سوی آن :
از مشتقات «صغو» تنها دو مورد در قرآن كریم آمده كه در یك مورد، با واژه «افئده» همراه است ـ كه ذكر شد ـ و در مورد دوم (تحریم: 4) با واژه «قلوب» همراه می‏باشد.
 ـ شهوت و شهوات: «شهیَ الشّی‏ءُ وشهاه یَشهاهُ»؛ یعنی دوستدار آن چیز شد و نسبت به آن رغبت نشان داد. «شهیّ» به معنای لذیذ و «شهوان» و «شهوانی» به معنی «شدید الشهوة» است.  اصل «شهوت» به معنای اشتیاق و رغبت نفس است به چیزی كه اراده می‏كند .
صدرالمتألهین شیرازی رحمه‏الله می‏فرماید: شهوت یكی از اوصاف نفسانی است و به معنای میل مفرط و علاقه و رغبت شدید است و عبارت است از حركت نفس برای طلب چیزی كه ملائم نفس یا لذت‏بخش است. اعتدال این صفت نفسانی، عفت است و افراط آن شره و تفریط آن، خمود. عفت مبدأ و منشأ سخا، حیا، صبر، مسامحه، قناعت، ورع، قلت طمع و مساعدت است. و از طرف افراط آن، حرص، وقاحت، تبذیر، ریا، هتك، مخافت، ملق، حسد، شماتت و تذلل در مقابل اغنیا، منشعب می‏شود.  
از واژه «شهوت» و مشتقات آن سیزده مورد در قرآن مجید به كار رفته است. یك مورد آن تبعیت از شهوات است ـ كه ذیل عنوان «میل» بیان گردید. اینك به یك مورد دیگر ـ كه در آن چندین مفهوم روان‏شناختی ـ به كار رفته و جای بحث فراوان دارد ـ اشاره می‏شود:
«زُیّنَ لِلنّاسِ حُبُّ الشّهواتِ مِن النِّساءِ والبَنینِ والقناطیرِ المُقنطرةِ مِنَ الذّهبِ والفِضّةِ والخَیلِ المُسوَّمةِ والاَنعامِ والحَرثِ ذلكَ متاعُ الحیاةِ الدُّنیا واللّه‏ُ عندهُ حسنُ المآبُ.» (آل عمران: 14)
در این آیه، خداوند متعال از آراسته گردیدن و جلوه‏گر شدن دوستی و حب شدید انسان‏ها سخن می‏گوید كه عبارت است از: دل‏ربایی و شیدایی نسبت به زنان، فرزندان، همیان‏های زر و سیم، اسب‏های نشان‏دار نیكو، چهارپایان، مزارع و املاك.

آنچه که باعث مرز جدایی انسان وحیوان میشود میل است ،زیرا انسان حرکتش وافعالش بر اساس اراده ،ولی حیوان بر اساس میل است. قران کریم هم در باره تبهکاران می فرماید:« اولئک کالانعام بل هم اضل»وبرای آنان جز میل ؛چیزدیگری قایل نیست ،ودر جای دیگر می فر ماید :«فاعرض عن من تولی عن ذکرنا ولم یرد الا الحیوۀ الدنیا *ذلک مبلغهم من العلم »:اعراض کن از کسی که جز دنیا چیزی اراده نمی کند ؛زیرا دانشش تا به همین جا رسیده است وجز زرق وبرق فر یبای دنیا راهی نیافته است.بنابر این ؛انسان چیزی را اراده می کند که بفهمدوچیزی مانند آخرت را که نمی فهمد اراده نمی کند .

پس اگر کارها وگرایش ها بر اساس حس وخیال فقط بود واز نیروی عقل ووحی بی بهره بود آن کار میشود براساس میل وممکن است از هیچ ارزشی وفضیلتی بر خوردار نباشد وحتی انسان را تا سر حد حیوان پائین اورده؛ودر حقیقت ؛حیوان بالفعل وانسان بالقوه هستند،یعنی کارهای که در حد تغذیه ،پوشش،تهیه مسکن و….دارند،خیلی ساده است.زیرا وهم وخیال ،تا تحت تدبیر عقل قرار نگیرد سراب را آب ارائه داده وباطل را حق نشان می دهد یا بین راه را پاپان مقصد تلقی می کنند واگر بتواند ،بد را خوب واگر نتواند،خوبتر را خوب یا خوبترین را خوبتر نشان می دهد .

اما نیاز، عبارت است از نیروئی که از ذهن و ادراک آدمی سر چشمه می گیرد و اندیشه وعمل را چنان تنظیم می کند که فرد به انجام رفتاری می پردازد تا وضع نامطلوبی را در جهتی مطلوب تغییر دهد و حالت نارضایتی را به رضایت و ارضای نیاز تبدیل کند . 

به عقیده اندیشمندان علم روانشناسی،نیاز یک پدیده روانی،و منشاء آن در درون انسان است و پویائی آن نیز تابع قانونمندی و قواعد خاصی است.

در این میان نظریه مازلواست .مازلوعقیده دارد نیازها دارای سلسله مراتب از ابتدائی تا پیشرفته هستند که ارضای یک نیاز سبب پیدایش نیاز بعدی می شود و بدین ترتیب خواسته ها و رفتار انسان از سوی نیازهای ارضاء نشده هدایت می شود.

  از نظر مازلو در شرایط بسیار ابتدایی،این نیازهای فیریواوژیک هستند که شکل دهنده رفتار آدمی اند و به ترتیب که این نیازها به طور نسبی ارضاء می گردند،نیازهای سطح بالاتر هدایتگر رفتار می شوند.

البته ،به نظر مازلو رفتارهای آدمی منشاءچند گانه داشته و علاوه بر نیازها،محرکهای بیرونی نیز در آنها دخیل هستند.

مازلو یکی از ویژگیهای این نیازها را عمومی بودن آنها می داند که ورای شکل ظاهری،تفاوتهای فرهنگی و قومی است.او عقیده دارد که نیازهای سطح پایین تر حیاتی تر و ملموس ترندو بخصوص،نیازهای فیزیولوژیک و ایمنی در سالهای اولیه زندگی افراد(دوران کودکی و نوجوانی)به شکل واضحتری قابل مشاهده است.اغلب کودکان در برابر کمبودهای ناشی از نیازهای فیزیولوژیک و تنش های مربوط به نیازهای ایمنی به سرعت واکنش نشان می دهند،اما این موضوع ممکن است در بزرگسالان از آن سرعت لازم برخوردار نباشد.

در اینکه نیازهای اصلی انسان خوراک، پوشاک و مسکن می‏باشند هیچ شکی نیست اما اگر از زاویه‏ای دیگر به انسان نگاه کنیم، نیازهای دیگری را می‏یابیم که بدون آنها زندگی انسان امروز غیرممکن نمود می‏کند. اهمیت این نیازها آنچنان بالاست که می‏بایست پس از کشف آنها، به فکر راههایی برای ارتقاء و چگونگی پاسخ بهینه به آنها بود. نکتۀ قابل توجه این است که این نیازها شاید در نگاه اول مهم جلوه نکنند اما وقتی بیشتر دقت می‏کنیم درمی‏یابیم که عدم وجود هریک، امید به زندگی و پیشرفت را از بین می‏برد و در بعضی مواقع زندگی را به طور کلی مختل کرده و یا امکان زندگی کردن را از انسانها می‏گیرد. طبق نظریۀ مزلو، ۵ دسته وجود دارد که عبارتند از  

الف) نیازهای فیزیکی و مادی:

  خواب، خوراک، پوشاک، مسکن و … که الزام زندگی است و بدون آنها زندگی غیرممکن است، در درجۀ اول اهمیت قرار دارند و کلیۀ فعالیت‏های انسان به گونه ختم به تامین اینها می‏شوند. این گونه نیازها رابطۀ مستقیم با طول عمر دارند .

ب) نیازهای امنیتی:

  امنیت مالی و جانی، سلامتی، خانوادۀ سالم و خوب، امنیت اجتماعی و … البته تامین این دسته از نیازها، همانطور که در شکل می‏بینید در درجۀ دوم قرار دارند و به گونه‏ایست که تامین این نیازها، زندگی مستقل و آرامی را نتیجه می‏بخشد . از لحاظ اهمیت تا اندازه‏ای با نیازهای درجۀ اول برابری می‏کنند و در کشورهای توسعه یافته هدف اصلی مردم و حکومت تامین نیازهای امنیتی است .

ج) نیازهای اجتماعی:

  پس از تامین دو نیاز بسیار مهم که ذکر شد و پس از کامل کردن آنها (ابتدا آنها باید تامین شوند) نوبت می‏رسد به تامین نیازهای اجتماعی – احساسی شامل دوستی و روابط خانوادگی، عشق و ازدواج و … . با توجه به اینکه انسانها نیاز به متعلق بودن و قبول شدن توسط دیگران را در وجود خود دارند، این نیاز پس از پاسخ به نیازهای اولیه خود را بیش از پیش بروز می‏دهد. رفت و آمدهای خانوادگی، میل به ازدواج و دوست داشته شدن! عضویت در گروههای مختلف، پذیرش در جمع‏های دوستان، جلسه‏های مذهبی، انجمن‏های تخصصی همان نیازهایی است که بیشتر ما همه روزه به دنبال آن هستیم .

د) عزت و اعتبار:

  همۀ انسانها به این نیاز دارند که مورد قبول و مورد احترام واقع شوند. نمایان شده و در جمع برتر باشند و خود را به نوعی بهتر از دیگران جلوه دهند. در درجۀ اول، اعتماد بنفس، نتیجۀ عزت و اعتبار است و افرادی که معمولا منزوی واقع شده و گاهی اوقات از زندگی اجتماعی زده شده و از حضور در اجتماعات هراس دارند، همان افرادی هستند که این نیاز خود را پاسخ نداده و نسبت به آن بی‏توجه هستند. باید دقت داشت که عزت و اعتبار موروثی نیست و از ابتدا در نهاد انسان واقع نشده بلکه اکتسابی بوده و با کمی تلاش قابل دستیابی است .

ه) خود شکوفایی:

   آنچه که ماسلو از این بخش معرفی می‏نماید این است :”آنچه که انسان می‏تواند باشد، باید باشد.” افراد خودشکوفا افرادی هستند که عدم نیاز شخصیتی به دیگران در آنها تجلی دارد. زندگی را انطور که هست قبول می‏نمایند. از هر آنچه که دارند راضی هستند و همیشه رضایت در دلشان موج می‏زند. شادی و خوشحالی قسمتی از زندگی انهاست. حل مسائل و مشکلات دیگران برایشان مهم است نوآوری و ابتکار، خلاقیت، شایستگی شخصیتی جهت دریافت موهبت‏های زندگی عادت آنهاست و از تجربیات قبلی خود جهت پیشرفت برنامه های بعدی خود بهره می‏گیرند .

 البته مازلو به عنوان یک روانشناش انسان گرابه ترسیم این نیازها ی انسان  پرداخته است.اما انچه ازمتون وادعیه ائمه اطهار برداشته میشود نیازها از نظرجسمی وروحی دارای مراتب گوناگون  هستند

واز اهمیت والای بر خورد است تاجایی در قران در مورد متعددی با عنوان های مختلفی به ان اشاره شده است برای مثال:

  ـ حاجة: «الحَوج» به معنای طلب و خواهش، و «الخُروج وحاجة وحائجّه» به معنای نیاز و غرض و هدف است؛ چنانچه خداوند تعالی می‏فرماید: «ولتُبلغُوا علیهَا حاجةً فی صُدورِكم»
از ریشه «حوج» در قرآن كریم، تنها سه مورد آمده كه هر سه عبارت است از كلمه «حاجة» و به همراه واژه «نفس» یا «صدور» (سینه‏ها) به كار رفته است؛ دو مورد آن در سوره‏های یوسف: 68 و حشر: 9 آمده و مورد سوم آن در آیه ذیل:
«ولَكُم فیها منافعُ ولتَبلغُوا علیها حاجةً فی صُدورِكم» (غافر: 80)؛ و برای شما در آن‏ها منافع قابل ملاحظه‏ای است تا به وسیله آن‏ها به مقصدی كه در دل دارید برسید.
 ـ فقر: «فقر» از ستون فقرات است كه به معنای امری است كه كمرشكن می‏باشد. «فاقره» نیز در سوره قیامت از همین ریشه است:
«تَظُنُّ اَن یُفعلَ بِها فاقرة» (قیامت: 25)؛ گمان دارند كه با آن‏ها رفتاری كمرشكن می‏كنند.
«فقر» ضد غنی و دارایی است. ابن‏عرفه می‏گوید: فقیر در لغت، به معنای محتاج است؛ چنانچه خداوند متعال می‏فرماید: «اَنتم الفقراءُ اِلَی اللّه‏ِ»؛ یعنی شمایید نیازمندان به خدا.
در قرآن مجید، از مشتقات «فقر» چهارده مورد به كار رفته كه شامل دو نوع فقر مادی و معنوی است. فقر مادی مثل آیه ذیل:
«اِنَّماالصَّدقاتُ لِلفقراءِ والمَساكینِ والعاملینَ عَلیها» (توبه: 60)؛ زكات مخصوص فقرا و مساكین و كاركنانی است كه برای (جمع‏آوری) آن كار می‏كنند. و فقر مادی و معنوی مثل آیه ذیل:
«یَا اَیُّها اَلنَّاسُ انتم الفُقراءُ اِلَی اللّه‏ِ واللّه‏ُ هو الغَنیُّ الحمیدُ» (فاطر: 15)؛ ای مردم، شما (همگی) نیازمندان به خدایید و تنها خداوند  ی‏نیاز و شایسته هرگونه حمد و ستایش است.
 
یكی از مسائل مهم درباره نیازها انسانی این است كه این نیازها و خواست‏ها معمولاً همه جا و همیشه قابل ارضا نیست؛ یعنی به هنگام ارضا، تزاحم پیدا می‏كنند. بحث این است كه وقتی در خواست‏ها تزاحم به وجود می‏آید و یا حتی عواملی مثل عادات و هیجانات ـ كه از جمله چیزهایی است كه روان‏شناسان موجب تقدّم خواستی بر خواست دیگر دانسته‏اند ـ آدمی را به سویی می‏كشد، انسان چگونه می‏تواند منفعل نماند و نقش فعّال داشته باشد؟
بر اساس آنچه از قرآن و روایات برمی‏آید، ارزش اصلی انسان، در گرو همین فعالیت‏های مثبت او است. اما اگر فرد بخواهد با اختیار و انتخاب خود، خواستی را ترجیح دهد، اساس انتخاب و معیار آن، چیست؟
از آن جا كه اصل و محرّك انتخاب‏ها، لذت بدنی یا روحی است، سه معیار می‏توان در نظر گرفت:
اول. خواستی را انتخاب كنیم كه ارضایش لذت بیش‏تری دارد.
دوم. خواستی را انتخاب كنیم كه ارضایش لذت پایدارتر دارد.
سوم. ببینیم كدام یك كمال بیش‏تری در ما ایجاد می‏كند.
ولی همه این معیارها كم و بیش ما را دچار سرگردانی می‏كند؛ زیرا گاهی می‏خواهیم لذت‏ها را بسنجیم، اما لذتی فراموش شده یا گاهی ممكن است هیجان خاصی التفات ما را از دیگر لذت‏ها سلب كند و مقایسه را غیر ممكن سازد و گاه اصلاً انسان متحیّر می‏شود كه ملاك لذت را در چه بداند؟ یا در چه زمان و برای چه كسی؟ علاوه بر این، گاه دوام لذت‏ها نیز یكسان است و از سویی، ما نمی‏توانیم پیش‏بینی كنیم كه وجود خود ما چه قدر دوام خواهد یافت تا لذت پایدارتر را برگزینیم و سرانجام، نمی‏دانیم انسان تا چه حد امكان كمال‏یابی دارد تا كمال بیش‏تر را بشناسیم و برگزینیم.
در این جا، نقش علم و شناخت، بیش‏تر روشن می‏شود. نخستین كاری كه انسان باید انجام دهد تا دست كم از همین معیارهای محدود استفاده كند، این است كه درباره این مطالب بهتر بیندیشد: آیا عمر انسان همین عمر معمول است یا عمر دیگری نیز دارد؟ آیا حیات دیگری هم هست؟ كمالاتی كه انسان می‏تواند پیدا كند، چیست و در رابطه با چه چیز پیدا می‏شود؟ انسان چه كند تا كامل شود؟ در تحصیل كمال امر وجودی (كه اكنون فاقد آن هستیم) از كجا می‏آید؟ منشأ آن چیست؛ تصادفی است یا قانونی دارد؟
 آیا کمال انسان در همین نیازهای دنیا وهمراه موج شدن با دیگران است واستفاده از لذات دنیا ولذت بیشتر بردن است ؟وچه عواملی باعث نرسیدن به کمال وبر هم خوردن ارامش واز بین رفتن زندگی سالم میشود برای رسیدن به یک زندگی ایدی میشود ؟

انشاء الله در مقاله بعدی به آن خواهیم پر داخت

التماس دعا